Het pop-up Migratiemuseum Heerlen was een tijdelijke presentatie- en ontmoetingsplek om het verleden en de actualiteit van (mijn)migratie te delen en te bespreken. Een participatief museum dat gedurende drie maanden verder groeide door de inbreng van nieuwe verhalen, objecten, herinneringen en meningen. Er werden in het museum meer dan 20 activiteiten georganiseerd met belanghebbenden. Het museum ontwikkelde zich gaandeweg tot een plek voor ontmoeting en dialoog.
Het project bestond uit een groeiende tentoonstelling, een programma en een onderzoek naar koempelmentaliteit.
Het Migratiemuseum Heerlen was onderdeel van het festival Bovengronds. Een initiatief van Milena Mulders dochter en kleindochter van arbeidsmigranten en auteur van het boek ‘Met de buik het brood achterna; mijn Sloveense geschiedenis’) in samenwerking met Continium Kerkrade en het Nederlands Mijnmuseum. Het Migratiemuseum Heerlen was bedoeld voor drie maanden maar het werden er zes: wegens succes verlengd. Het museum sloot uiteindelijk op 30 mei 2019.
Tentoonstelling Niet bang zijn
De tentoonstelling “Niet bang zijn” was een ode aan de migranten, de Limburgers van toen, en aan de ‘koempelmentaliteit’.
Parkstad Limburg kent een rijke geschiedenis van immigratie van mijnwerkers en hun gezinnen uit onder andere Polen, Slovenië, Italië en Marokko. Zij kwamen eind negentiende eeuw naar Nederlands Limburg om te helpen bij het opbouwen van de mijnen. In een razendsnel veranderende samenleving werden de Limburgers geconfronteerd met de komst van grote groepen mensen die niet op hen leken, die hun taal niet spraken, die er andere ideeën en gewoontes op nahielden en die zich een plek toe-eigenden. Men sprak indertijd over ‘de Slavische invasie’ of ‘Balkantoestanden in de Mijnstreek’. Retoriek die aan Nederland anno 2018 doet denken.
Deze tentoonstelling liet zien hoe een betrekkelijk homogene samenleving in korte tijd veranderde in een multiculturele samenleving, en bood ruimte aan de bezoeker om hun eigen migratie-verhalen, objecten, archieven, herinneringen en meningen te delen. De titel “Niet Bang Zijn” was ontleend aan het lichtkunstwerk van Thierry van Raaij.
De tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking met Continium discovery center, Nederlands Mijnmuseum, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG)/ Historisch Beeldarchief Migranten (HBM), Historisch Centrum Limburg (RHCL), Regionaal Historisch Centrum Limburg (RHCL), 1001 Italianen en particuliere bruikleengevers.
Verzamelen en toevoegen
Het museum opende met lege ruimtes en panelen. Een bewuste keuze zodat de tentoonstelling kon groeien door de inbreng van nieuwe verhalen, foto’s en objecten, Iedereen die zich betrokken voelde bij het thema ‘migratie toen en nu’ kon een bijdrage leveren. In zes maanden tijd zijn ruim 150 objecten en een paar honderd foto’s verzameld. Er werden ook nieuwe perspectieven toegevoegd door kunstenaars. Momenteel wordt gezocht naar de beste plek(ken) om het verzamelde materiaal te ontsluiten.
Programma
Belangrijk onderdeel van het Migratiemuseum Heerlen was de programmering: bijna wekelijks waren er activiteiten. Dit varieerde van performances, filmvertoningen en publieksgesprekken tot maaltijden, (boek)presentaties, workshops en muziekoptredens. Het doel was om verschillende mensen en groepen te bereiken maar vooral ook om hen erbij te betrekken, als publiek en als deelnemer. Iedereen die het museum bezocht, kon deelnemer worden door foto’s, een verhaal of een object mee te nemen maar ook door tijdens de evenementen in contact te treden met de vrijwilligers en met elkaar.
Het programma werd samengesteld door Milena Mulders in samenspraak met vrijwilligers en belanghebbenden bij het onderwerp. Vanaf maart (tijdens de verlenging) waren de bijeenkomsten, nog meer dan tijdens de eerste drie maanden, gericht op gezamenlijk organiseren met betrokkenen. Vrijwilligers kwamen met ideeën en initiatieven en namen ook de verantwoordelijkheid op zich. Op deze manier werden zij nog meer deelgenoot in het project.
Onderzoek
Onderdeel van het project Migratiemuseum Heerlen was een onderzoek naar koempelmentaliteit door sociologe Eva Mos van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Eva Mos interviewde in deze periode 14 oud-mijnwerkers, migrant-mijnwerkers en experts. Haar bevindingen vertaalde ze naar wekelijkse blogs waarin ze telkens vanuit een nieuw perspectief het licht wierp op koempelmentaliteit, om zo te komen tot een begrip van wat zich ondergronds en bovengronds afspeelde.
Boekje
Alles over de totstandkoming van het pop-up Migratiemuseum Heerlen en hoe het zich ontwikkelde lees je in het boekje “Niet bang zijn” . Hoe een persoonlijke ode een plek van dialoog werd.
Colofon
Team
Initiatiefnemer, curator tentoonstelling & programma, projectcoördinatie: Milena Mulders
Producent: Sanne Gijsbers, Kris Vleugels
Communicatie: Loucette Reppenhagen, Milena Mulders, Sanne Gijsbers
Vrijwilligerscoördinator: Hanne Maria Minderhoud, Fons Bus
Tentoonstelling
Ontwerp en realisatie: Eloi Koster & Jesse van Lienen (Studio SKVL)
Inhoudelijk advies: Serge Langeweg (Continium discovery center)
Kunstwerk Niet Bang Zijn: Thierry van Raaij
Onderzoek
Onderzoeker: Eva Mos
Begeleidingscommissie: Jan Rath (Professor Sociologie aan de UvA), Eddy Appels (visueel antropoloog), Sabine Luning (lector culturele antropologie aan de Universiteit Leiden)
Financieel
Fondsenwerving: Fion Sanders (Continium discovery center)
Projectcontroller: Raymond Jacobs (Continium discovery center)
Het project Migratiemuseum Heerlen werd mogelijk gemaakt door de volgende partners, overheden, fondsen en sponsoren: Continium discovery center, Nederlands Mijnmuseum, Provincie Limburg, Gemeente Heerlen/festival Bovengronds, Mondriaan fonds, VSBfonds, BNG Cultuurfonds, Bewoners maken Parkstad/IBA Parkstad, Weller, Heerlen Mijnstad. De verlenging met 3 maanden werd mogelijk gemaakt door de Gemeente Heerlen, de Provincie Limburg en Weller. Deze drie maanden waren tevens bedoeld om de volgende fase te verkennen. In dit project werkten we samen met vele partners en individuen.
